Odpowiednie akty uchwalone zostały na sejmie w Piotrkowie w 1496r. Przywilej piotrkowski miał fundamentalny wpływ na wzrost znaczenia folwarków. Opuszczanie wsi przez chłopów zostało znacznie ograniczone. Od tej pory do miasta mógł udać się jeden syn chłopski rocznie. W stosunku do miast nadawał szlachcie liczne przywileje handlowe. ln the Ukrainian part of the ower Carpathians there are villages inhabited by gentry without estates who tiled their own land (zaścianki szlacheckie) and whose origins can be traced to the 14th century. Members of these communities, who came to Rozwój przywilejów szlacheckich w XIV i XV wieku. Zwolnienie szlachty z podatków z wyjątkiem tzw. poradlnego, którego wysokość zmniejszono z 12 do 2 groszy od łana. Nienaruszalność szlacheckich dóbr ziemskich bez wyroku sądowego. Szlachta ma prawo wykupić sołectwo od nieużytecznego lub krnąbrnego sołtysa po cenie przez siebie 1374 – koszycki Ludwik Węgierski Król chciał uzyskad zgodę szlachty na zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z Koszyce wybór jednej z córek na króla łana chłopskiego zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz paostwa król zobowiązał się płacid odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami Download PRZYWILEJE SZLACHECKIE W RZECZPOSPOLITEJ PDF. PRZYWILEJE SZLACHECKIE W RZECZPOSPOLITEJ Przywilej Władca Treść przywileju król gwarantował szlachcie w zamian za uznanie praw do korony polskiej jednej z jego córek, następujące uprawnienie: 1374 r. 1388 r. 1422 r. makna puisi surat dari ibu karya asrul sani. Szlachta polska - magnaci – grupa najbogatsza - szlachta średnia – najliczniejsza - szlachta zagrodowa (zaściankowa) – posiadała herby (tym różniła się od chłopstwa) - gołota – najuboższa warstwa szlachecka, pozostawała na służbie u magnatów Przywileje szlacheckie - przywilej koszycki – 1374, nadany przez Ludwika Węgierskiego, wprowadzenie stałej wielkości podatku przez króla - przywilej czerwiński – 1422, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może zabrać majątku szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej warcki – 1423, nadany przez Władysława Jagiełłę, szlachta miała prawo do wyceny i wykupu majątków sołtysów, chłopom ograniczono prawo do opuszczania wsi - przywilej jedleńsko-krakowski – 1430 i 1433, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej cerekwicko-nieszawski – 1454, nadany przez Kazimierza IV Jagiellończyka, król nie może ustalać nowych podatków ani zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich - przywilej piotrkowski – 1496, nadany przez Jana I Olbrachta, ograniczenie praw mieszczan na korzyść szlachty, zwolnienie szlachty z opłat celnych - konsytuacja Nihil novi (nic nowego)– 1505, nadana przez Aleksandra Jagiellończyka, świadczyła o wyższości szlachty nad magnaterią, jednocześnie stan szlachecki zaczął współrządzić państwem – w Polsce powstał nowy system rządów określany jako demokracja szlachecka Sejmiki ziemskie – zjazdy szlachty danego terytorium, organizowane od XV wieku, najczęściej odbywały się w kościołach; miały wielki wpływ na politykę państwa; delegatami sejmików byli posłowie, którzy otrzymywali instrukcje sejmikowe z postulatami poruszanymi na zjazdach Sejm walny – powstał w wyniku przekształcenia zjazdów walnych na przełomie XV i XVI wieku - przedstawiciele szlachty utworzyli izbę poselską, a rada królewska – senat; król był natomiast osobnym stanem sejmującym - pierwsze obrady odbyły się w 1493 roku w Piotrkowie za panowania Jana Olbrachta – zapoczątkowały polski parlamentaryzm - stany sejmujące: król (zwoływał sejm, ustalał jego miejsce i czas obrad, przewodniczył obradom), izba poselska (przewodniczył jej marszałek) oraz senat – sejm i senat zatwierdzały konstytucje sejmowe - każdy z posłów mógł posłużyć się prawem „veto” (nie pozwalam), jeśli uważał, że uchwalane prawa są niekorzystne Władza królewska podczas demokracji szlacheckiej - władca wyznaczał kanclerzy (polityka wewnętrzna), podskarbich (finanse) oraz hetmanów (wojskowość) - nadawał zasłużonym urzędnikom ziemie królewskie – królewszczyzny Ruch egzekucyjny – dążenie szlachty do przeprowadzenia reform w państwie; nasilił się za panowania Zygmunta Augusta; najważniejsze postulaty ruchu: zawarcie ścisłej unii z Litwą, zwrot majątków królewskich (królewszczyzn) rozdawanych wcześniej przez władców magnaterii. Dzięki ruchowi: częściowo odebrano magnatom wcześniej dane majątki – królewszczyzny stały się dobrem państwowym, utworzono wojsko kwarciane (utrzymywane z ¼ dochodu z królewszczyzn). Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych. 1. Początki demokracji szlacheckiej Szlachta polska XVI wieku: magnateria, szlachta średnia, szlachta zagrodowa, gołota Przywileje szlacheckie – 1374 – pierwszy przywilej nadany w Koszycach przez Ludwika Andegaweńskiego, uchwalona w 1505 roku konstytucja Nihil novi przypieczętowała utworzenie nowego ustroju – demokracji szlacheckiej Sejm walny – zjazd władcy, senatu oraz sejmu (trzech stanów sejmujących); pierwszy odbył się w 1493 w Piotrkowie Ruch egzekucyjny - dążenie szlachty do przeprowadzenia reform w państwie (m. in. zwrotu nadanych magnaterii królewszczyzn); nasilił się za panowania Zygmunta Augusta 2. Rozwój gospodarczy Polski 1466 – Polska uzyskuje dostęp do morza, dzięki czemu mogła swobodnie się rozwijać Szczególnie rozwijał się Gdańsk, gdzie odbywało się aż 80% polskiej wymiany handlowej z krajami zagranicznymi Folwarki – duże gospodarstwa rolne zakładane przez szlachtę w celu uzyskania jak największych zysków 3. Czasy Zygmunta Starego Jagiellonowie – na przełomie XV i XVI wieku – jedna z ważniejszych dynastii w Europie – sprawowali władzę w Polsce, Litwie, na Węgrzech i w Czechach Próby złamania pokoju toruńskiego (1466) przez Zakon krzyżacki – zawarcie antyjagiellońskiego układu z Habsburgami oraz Moskwą 1514 – bitwa pod Orszą z Moskwą; wygrana wojsk polskich 1515 – układ dynastyczny Zygmunta Starego z cesarzem Maksymilianem Habsburgiem (śluby wiedeńskie) 1519-1522 wojna polsko-krzyżacka – przegrana Zakonu 1525 – Albrecht Hohenzollern składa Zygmuntowi Staremu hołd lenny (przysięgę wierności) 4. Rzeczpospolita Obojga Narodów 1386 – zawarcie unii polsko-litewskiej w Krewie (unia personalna – oba państwa połączone głową władcy) 1569 – zawarcie unii lubelskiej; na mocy tejże unii Korona i Litwa stanowiły odtąd Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnie obieranym królem, wspólnym sejmem, wspólną polityką zagraniczną i wspólną monetą; była unią realną: Korona i Litwa zachowały odrębne urzędy centralne, oddzielny skarb, oddzielne armie, a także oddzielne urzędy ziemskie i sądy oparte na odrębnych statutach; do Polski przyłączono województwa: bracławskie, kijowskie, podlaskie i wołyńskie skutki unii: Rzeczpospolita Obojga Narodów zajmowała powierzchnię ok. 800 tys. km2 , mieszkało w niej ponad 7 mln ludzi różnych nacji: Polacy, Rusini, Litwini, Żydzi, Ormianie i Tatarzy 1563-1570 wojna o Inflanty; w wyniku pokoju postanowiono, że: Szwecja otrzyma Estonię, Dania wyspy na Bałtyku, Rzeczpospolita południową część Inflant z Rygą, Rosja jako strona przegrana 5. Kultura polskiego odrodzenia Złoty wiek – wiek XVI, okres świetności Rzeczpospolitej: potęga polityczna, militarna i ekonomiczna: rozwój gospodarczy, kulturalny kraju Ważne postaci polskiej nauki: Mikołaj Kopernik (astronomia), Maciej z Miechowa (geografia), Marcin Kromer (historia) Rozwój polskiej literatury narodowej: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Szymon Szymonowic Rozwój polskiej myśli politycznej – Andrzej Frycz Modrzewski Architektura renesansowa w Polsce: kamienice w Zamościu (idealnym mieście renesansowym), Poznaniu, Krakowie, Gdańsku, przebudowa Zamku Wawelskiego w Krakowie – dobudowanie kaplicy Zygmuntowskiej 6. Kraj wielu wyznań Rozwój ruchów reformatorskich: luteranizm popularny wśród mieszczan, kalwinizm – szlachty 1573 – konfederacja zawiązana przez szlachtę polską w czasie bezkrólewia w Warszawie; była jednym z pierwszych w Europie aktów szerokiej tolerancji religijnej Działalność zakonu jezuitów w Polsce (następstwa soboru trydenckiego): rozwój szkolnictwa, wpływ jezuitów na politykę (działalność kaznodziejska Piotra Skargi) 1596 – zawarcie unii brzeskiej przez duchowieństwo katolickie i część duchowieństwa prawosławnego, które uznało zwierzchnictwo papieża – powstanie Kościoła grekokatolickiego (unickiego) 7. Pierwsi królowie elekcyjni 1573 – pierwsza wolna elekcja w Polsce; na króla wybrano Francuza, Henryka Walezego Artykuły henrykowskie – najważniejsze zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, spisane w formie 21 artykułów przez szlachtę zebraną podczas bezkrólewia 1573; stanowiły rodzaj stałej ustawy zasadniczej zaprzysięganej przez wszystkich nowo wstępujących na tron polski monarchów, począwszy od Henryka III Walezego Pacta conventa - umowa zawierana pomiędzy królem elektem i wyborcami, zobowiązywała króla do wykonania postulatów uchwalonych na sejmie konwokacyjnym 1576 – koronacja księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego, na króla Polski; zreformował armię, pokonał państwo moskiewskie w walce o Inflanty (na podstawie pokoju w Jamie Zapolskim Polska odzyskała utracone wcześniej ziemie w Inflantach – Moskwa pozostała bez dostępu do morza) Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych. Odpowiedzi EKSPERTażór odpowiedział(a) o 17:41 Przywileje szlacheckie:-1228 r Cienia,Władysław Laskonogi:obietnica zachowania immunitetów i rządzenia według rady biskupa i baronów-1291 r Lutomyśl,Wacław II Czeski:obietnica obsadzania urzędów księstwa miejscowymi panami,nienakładanie nowych podatków-1355 r Buda ,Ludwik Węgierski:zwolnienie szlachty od nadzwyczajnych podatków-1374 r Koszyce,Ludwik Węgierski:przywilej gwarantował królowi jeden stały podatek-2 groszy z łanu-1388 r Piotrków,Jagiełło:król zobowiązuje się do wykupienia szlachcica,który trafiłby do niewoli podczas wypraw poza krajem-1422 r Czerwińsk,Jagiełło:nietykalność majątkowa bez prawomocnego wyroku-1423 r Warta,Jagiełło:dopuszczenie wykupu sołectw od nieposłusznych sołtysów,ograniczenie przenoszenia się poddanych do miasta-1430 r Jedlnia,Jagiełło:nietykalność osobista szlachty bez wyroku sądowego-1454 r Cerekwica i Nieszawa,:zobowiązanie do nienakładania nowych podatków-1496 r Piotrków,Jan Olbracht:najwyżej 1 chłop rocz\nie może opuścić wieś,zwolnienia z ceł dla szlachty-1505 r Radom:Nihil novi-nowe prawa i podatki mogą być nakładane tylko za zgodą Sejmu i szlachecka to system wykształcony w Polsce na przełomie XV i XVI wieku polegający na współrządzeniu krajem przez szlachtę. Uważasz, że ktoś się myli? lub Stroje męskie polskiej szlachty, XVII wiek Szlachta (daw. ślachta[1], ślachcic[2]) – wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej. W 1790 r. we Francji zniesiono tytuły oraz szlachectwo dziedziczne[3]. W Polsce szlachta jako stan społeczny zniesiona została na mocy konstytucji w 1921 r.[4] Słowo szlachta pochodzić może z niemieckiego, slahta (niem. ród), skąd przywędrowało na ziemie polskie za pośrednictwem języka czeskiego (šlechtic, šlechetny)[5] Według polskiego etnografa Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego, autora książki O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem (1818) słowo szlachta należy łączyć z trzonem Lach (z-lachcić[6]). W swoim dziele pisał on: „Kto się dorobił godności zasługami (...) ten mógł się dostać do grona lachów, ten mógł powiększyć koło lachów, zatem ten z-lachcił się, stał się zlachconym, otrzymywał znak rodzinny, herb i dawał początek rodowi ślacheckiemu.”[6][7][8] Pochodzenie Szeroko rozumiana warstwa szlachecka istniała we wszystkich społeczeństwach przedindustrialnych na całym świecie. W większości wypadków szlachta wywodziła się ze starszyzny plemiennej i kast wojowników społeczeństw plemiennych. Mimo braku kontaktów zadziwiająco podobne były stany szlacheckie w odległych krajach – np. europejską i japońską szlachtę łączy wiele analogii (rozwarstwienie stanu, elitarność, pojęcie honoru, służba wojskowa, herby). W Polsce i w Europie określenie szlachta (lp. szlachcic) stosowane bywało już w okresie średniowiecza, jednak transformacja stanu rycerskiego w szlachecki miała miejsce u schyłku średniowiecza i wiązała się z powstaniem monarchii stanowych. W XVII wieku w Polsce słowo próbowano wywodzić od niemieckiego schlachten[9] („bitwa”). Szlachta jako warstwa społeczna istniała w monarchiach i republikach europejskich oraz w niektórych krajach pozaeuropejskich – do początków XX wieku. Współcześnie szlachta jako grupa społeczna o określonych, prawnie uznanych przywilejach istnieje w państwach o ustroju monarchicznym, choć znaczenie tych przywilejów ogranicza się zazwyczaj do używania tytułów i pełnienia honorowych funkcji, a znaczenie ekonomiczne szlachty nie jest tak duże jak dawniej. Cechy i przywileje Podstawową cechą przynależności do szlachty było posiadanie odrębnego statusu prawnego, a symboliczną manifestacją przynależności do danego rodu było prawo do używania herbu. Szlachta posiadała odrębną od pozostałych warstw społecznych kulturę, wyrażającą się strojem, językiem, literaturą, sposobem życia. Istnienie przywilejów prawnych, takich jak prawo do noszenia broni, prawo do posiadania ziemi i nienaruszalności majątku, prawa do pełnienia urzędów czy prawa wyborcze, zależne było od prawa danego kraju i przywilejów danego szlachcica. Istniały grupy społeczne posiadające herby, ale nieposiadające formalnego tytułu szlacheckiego, pretendujące do kategorii „niższa szlachta”, jak np. angielska gentry, grupa posiadająca prawo posiadania ziemi. Większość przywilejów, łącznie z tytułem szlacheckim, była dziedziczona w linii męskiej. Znane jest także szlachectwo osobiste bez prawa dziedziczenia obok osobistych tytułów honorowych, dostępnych wyłącznie dla szlachty dziedzicznej (jak miało to miejsce w Polsce). W niektórych krajach (np. w Polsce) szlachectwo zobowiązywało do służby wojskowej w pospolitym ruszeniu. Jest to związane z prawem feudalnym zobowiązującym baronów króla do służby rycerskiej w zamian za otrzymaną od niego ziemię. Wielkość posiadanego majątku ziemskiego w praktyce była bardzo zróżnicowana. W Polsce dzielenie ziemi między spadkobierców prowadziło do przekształcania uboższej szlachty w szlachtę zagrodową. W zachodniej Europie, gdzie częściej dziedziczono według prawa primogenitury, młodsi synowie, często nieposiadający własności ziemskiej, poświęcali się służbie wojskowej lub duchownej. Na drugim biegunie funkcjonowały olbrzymie majątki magnackie, składające się z kilkudziesięciu lub więcej wsi, miast, dysponujące własnymi oddziałami wojska. Nazwisko W większości krajów nazwiska szlachty wyróżniały się specjalnym tytułem, dodatkiem czy formą. W Polsce szlachta jako pierwsza grupa społeczna zaczęła używać dziedziczonych nazwisk. Pierwotnie, od wczesnego średniowiecza, były to przydomki, później związane z miejscem pochodzenia lub rodowym majątkiem (np. „Jan z Czarnkowa”). W późniejszej kolejności, w drugiej połowie XIII wieku, pojawiły się nazwiska dziedziczone, związane ze znakiem herbowym. Częste wśród szlachty były nazwiska kończące się na -ski, -cki, odnoszące się do miejsca pochodzenia rodziny (np. magnacka rodzina Potockich wywodząca się z Potoka koło Jędrzejowa). Wbrew obiegowej opinii nie wszystkie polskie nazwiska o tych końcówkach łączą się ze szlacheckim rodowodem, gdyż do końca XVIII w. kształtowały się również i nazwiska chłopskie, i mieszczańskie, będące często nazwiskami patronimicznymi („Janowski” – syn Jana) lub wywodzące się od zawodów i funkcji (np. Kowalski, Kaczmarski). W krajach dawnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego występowała przed nazwiskiem szlacheckim partykuła von (w Holandii van) lub zu, we Francji – de, na Węgrzech końcówka -y (-i). Partykuły te mają podobne znaczenie, jak wspomniany polski łącznik „z”, i pierwotnie znaczyły przynależność do rodowej siedziby. Warstwy szlachty Od samego początku szlachta była stanem rozwarstwionym, na szlachtę wyższą, magnaterię lub arystokrację wyrosłą z wielkich panów feudalnych, i szlachtę niższą wywodzącą się z szeregowego rycerstwa. Bywały liczne przypadki migracji między tymi warstwami, przez zubożenie, wzbogacenie, nadania dóbr i tytułów przez monarchę. Ponadto młodsi synowie bocznych gałęzi rodów arystokratycznych, w większości państw nie posiadający praw do dziedziczenia ziemi i tytułów, zasilali szeregi niższej szlachty. Między innymi skutkiem tego wszędzie szerokie pojęcie szlachty obejmowało zarówno wyższą, jak i niższą warstwę stanu. Faktycznie jednak istniały wielkie różnice w majątku i przywilejach; nawet w Rzeczypospolitej, gdzie równość szlachecka była zagwarantowana prawem, istniała przepaść między obiema warstwami. W krajach Europy zachodniej te różnice podkreślały odrębne prawa i przywileje. Arystokracja – nazywana w Anglii i Francji parami, Hiszpanii i Portugalii grandami, w Niemczech Hochadel, Fürsten – zasiadała w wyższej izbie parlamentu, piastowała najwyższe urzędy i godności. W niektórych krajach (Niemcy, Francja, Hiszpania) do arystokracji zaliczały się rody niegdyś suwerennych księstw i hrabstw. Warstwa wyższa była w wielu krajach (np. w Niemczech, Austrii, Rosji) szczelnie zamknięta, i niejednokrotnie przedstawiciele niższej szlachty obdarzeni przez władcę tytułem arystokratycznym nadal byli zaliczani do dawniejszej warstwy. Awans do niższej warstwy szlacheckiej dla osób spoza stanu był nieporównanie łatwiejszy. Władcy monarchii stanowych jednając sobie stronników w sporach z parlamentem nadawali często szlachectwo (nobilitacja) wyróżniającym się przedstawicielom mieszczaństwa czy chłopstwa. W niektórych państwach również najwyższa arystokracja miała prawo kreować nową szlachtę. Powodowało to dalsze rozwarstwienie stanu szlacheckiego, ponieważ zazwyczaj świeżo nobilitowani nie posiadali od razu pełni praw, zwykle przysługiwały one dopiero w trzecim pokoleniu. Prawa i przywileje, a także honorowa pozycja społeczna, nie zawsze szły w parze z zamożnością, i wielokrotnie przedstawiciele starej szlachty byli dużo ubożsi od świeżo nobilitowanych mieszczan. Szczególnie stało się to widoczne w dobie powstawania kapitalizmu. Kresem jednego z klasycznych społeczeństw szlacheckich w Europie była Rewolucja Francuska, która odebrała szlachcie wszelkie przywileje, a znaczną część starej francuskiej szlachty eksterminowała. Powstała w krajach opanowanych przez Napoleona możliwość awansu do nowej szlachty kontynuowana była także po jego upadku i w całej Europie. Powstała nowa klasa kapitalistów starała się kontynuować na swój sposób tradycje szlacheckie, zdobywając często nobilitacje, tytuły i kupując majątki ziemskie. W wielu krajach bogaci przemysłowcy, choć niejednokrotnie podniesieni do rangi baronów, hrabiów czy nawet książąt, starali się wejść w koligacje małżeńskie ze starymi rodami szlacheckimi. Jednocześnie powstawanie kapitalizmu prowadziło często do pauperyzacji uboższej szlachty, co było szczególnie widoczne w Polsce. Po I wojnie światowej w byłych monarchiach istnienie odrębnego stanu szlacheckiego zostało zniesione, a nawet niekiedy (w Austrii) zakazano używania tytułów i partykuł szlacheckich. Jednak do dziś nawet w krajach demokratycznych pochodzenie z rodzin szlacheckich jest często uważane za powód do dumy. Owocuje to niekiedy pozytywnie, np. modą na badania i poszukiwania genealogiczne, wzrostem zainteresowania historią, a zwłaszcza heraldyką. Czasami przybiera nieco karykaturalne formy, gdy różne komercyjne biura heraldyczne, a nawet samozwańczy pretendenci do nieistniejących tronów nadają nowe herby i potwierdzenia rzekomego szlachectwa[potrzebny przypis]. Szlachta w poszczególnych krajach Austria i Austro-Węgry Do upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1806, w którego skład wchodziła Austria, obowiązywały w niej prawa i hierarchia szlachty reszty Rzeszy. W cesarstwie austriackim sytuacja niewiele się zmieniła, choć do większego znaczenia politycznego doszła szlachta z poszczególnych krajów monarchii – z Chorwacji, Czech, Galicji, Słowenii, Węgier i Włoch. Po unii personalnej z Węgrami szlachta węgierska posiadła te same prawa i przywileje co austriacka. Różny skład etniczny monarchii austro-węgierskiej powodował zróżnicowanie szlachty, wywodzącej się z państw o różnej historii. W swoich krajach szlachta miała różną pozycję, także ekonomiczną. Jednak ogólne państwowe prawa i przywileje były w większości przypadków przez władców i urzędy przestrzegane, i do rzadkości należały wypadki jawnego faworyzowania np. szlachty niemieckojęzycznej, a gorszego traktowania słowiańskiej. Przywileje polityczne szlachty wiązały się z zasiadaniem w parlamencie (szlachta wyższa w senacie), większość innych przywilejów była honorowa i ceremonialna, w związku z silną władzą cesarską. Prawo nadawania szlachectwa i tytułów miał cesarz, funkcjonujący krótko urząd Hofpfazgrafa (mającego prawo nobilitacji) został szybko zniesiony, jako sprzyjający korupcji. Powszechna jest opinia, że austriackie tytuły arystokratyczne można było łatwo kupić. Może wiązać się to z tym, że szlachcicowi polskiemu z austriackiego zaboru, mogącemu udowodnić pochodzenie od senatora Rzeczypospolitej, przysługiwał automatycznie tytuł hrabiowski; za wydanie dyplomu należało jednak wnieść sporą opłatę skarbową. Podobnie, tytuł barona mogła otrzymać szlachta pochodząca od szlachcica obdarzonego godnością ziemską czy powiatową. Podobną aproksymację dawnych rang rodzin szlacheckich (opartych na dworskich i ziemskich godnościach dożywotnich, zagwarantowanych dla szlachty) do dziedzicznych tytułów honorowych (typu hrabia czy baron) przeprowadzono też wobec szlachty węgierskiej po odziedziczeniu Węgier przez Habsburgów po wymarłych Jagiellonach. Nie wydaje się jednak, by aproksymacja rodzin dygnitarskich ziemskich do tytułu barona była właściwa, jako że dostojnicy obdarzeni tytułami ziemskimi są następcami średniowiecznych polskich comites na dworach książąt dzielnicowych. Natomiast baronami monarchii są ci, którzy trzymają ziemię bezpośrednio od monarchy z pominięciem książąt. I tak właśnie grupowo określano średniowieczną szlachtę polską będącą bezpośrednimi lennikami króla. Szlacheckie nazwiska Austro-Węgier charakteryzowały się partykułami von lub zu przed nazwiskiem, przy czym stosowano je zwykle także przy nazwiskach nieniemieckich, co dawało niekiedy komiczny efekt powtórzenia, np. „von Jaworski”. W przypadku nobilitacji, zwykle do pozostawionego mieszczańskiego nazwiska dodawano z łącznikiem von (zu) nazwę często fikcyjnych włości. Po zajęciu Galicji, w ramach procesu legitymacyjnego, grupowo zdegradowano staropolską szlachtę niekarmazynową poprzez zrównanie jej z austro-węgierską rangą kawalerską (Ritterstand, porównywalny z zanikłą w Polsce warstwą sformalizowanie niższego rycerstwa, jakby skartabellat). Jedynie rodziny pochodzące od dostojników ziemskich, poprzez aproksymację (łac. zbliżenie) do dziedzicznego honorowego tytułu hrabiego, mogły zachować w ten sposób staropolską formalną kwalifikację jako Panowie. Nie ma to jednak z formalnoprawnego punktu widzenia wiążącego znaczenia dla polskiego prawa szlacheckiego. Natomiast rodziny nobilitowane w Galicji z tytułem kawalerskim nie są bynajmniej przez to równe rangą staropolskiej szlachcie właściwej. Tym bardziej nie są rodziny szlacheckie niższej rangi (Adelstand), które są niższą szlachtą de iure. Kwestia tego, czy można w ogóle takie rodziny zaliczyć do szlachty polskiej, nie została jak dotąd jednoznacznie rozstrzygnięta. Poglądy w tej sprawie zależą w dużej mierze od tego, czy poszczególni eksperci uznają Królestwo Galicji i Lodomerii za polską monarchię w ramach imperium austro-węgierskiego. Jedynym ciałem zdolnym rozstrzygnąć formalnie kwestię relacji szlachty kreowanej w Galicji do szlachty polskiej jest Conventio Generalis tej ostatniej, nie zwołana jednak po okresie rozbiorowym. Tak więc staropolska szlachta właściwa nie znajduje dokładnie odpowiadającej sobie rangi w systemie godności honorowych austro-węgierskich. Wydział Krajowy Królestwa Galicji sprytnie obszedł ten problem zatwierdzając tej szlachcie staropolskie szlachectwo, podczas gdy nowo kreowana szlachta immatrykulowana była według nowej skali. Tytuły szlacheckie zostały w Austrii zniesione w 1918, po upadku monarchii habsburskiej. Zakazane zostały nawet szlacheckie przedrostki, stąd np. Otto von Habsburg w Austrii może być nazywany oficjalnie jedynie Ottonem Habsburgiem. Hierarchia szlachty austriackiej szlachta wyższa: Erzherzog (Arcyksiążę – tylko członkowie rodziny panującej), Herzog (książę), Fürst (książę), Markgraf (margrabia), Graf (hrabia), Freiherr, Baron (baron) szlachta niższa: Ritter (rycerz), Edler (włodyka) Belgia Pod panowaniem hiszpańskim i austriackim wielkie znaczenie miała stara szlachta Cesarstwa. Podczas unii z Holandią, w latach 1814–1830, szlachta belgijska zasiadała w osobnej izbie parlamentu. Po uzyskaniu niepodległości w królestwie Belgii zostały zniesione polityczne przywileje szlacheckie, i przynależność do tego stanu jest tylko honorowym zaszczytem. Król ma prawo nadawania szlachectwa i tytułów szlacheckich. Szlachectwo w Belgii może być dziedziczone przez wszystkich legalnych potomków w linii męskiej, lub osobiste. Hierarchia szlachty belgijskiej: szlachta nieutytułowana, jonkheer, ecuyer (junkier, giermek), ridder, chevalier (rycerz, kawaler), baron, graaf, comte (hrabia), markgraaf, marquis (markiz), prins, prince (książę), hertog, duc (książę, diuk). Francja Herb francuskiego rodu Rougé Przekształcenie feudałów i rycerstwa w szlachtę we Francji jest najbardziej typowym przykładem tych procesów w Europie zachodniej. Od początku szlachta francuska miała wiele przywilejów politycznych i ekonomicznych. Przywileje polityczne zostały trochę ograniczone po wprowadzeniu w XVII w. monarchii absolutnej, pozostało jednak wielkie znaczenie ekonomiczne i prestiżowe. Ekonomiczna siła szlachty opierała się głównie na posiadaniu wielkich majątków ziemskich, w XVII w. zaczęły też dołączać do stanu szlacheckiego bogate mieszczaństwo i finansjera. Coraz liczniejsza grupa nowo uszlachconych (noblesse de robe) przyczyniała się do wzrostu prestiżu starej szlachty (noblesse d'epée). Jednocześnie brak kontroli heroldii przyczyniał się do częstego w XVIII w. handlu przywilejami szlacheckimi, do fałszerstw i uzurpacji. Rewolucja pozbawiła szlachtę francuską wszelkich przywilejów politycznych, często także majątków i życia. Po utworzeniu cesarstwa Napoleon wprowadził w miejsce zniesionych przez rewolucję herbów i tytułów Ancien Régime’u nowe tytuły szlacheckie wraz z nowym systemem heraldyki. Częściowo nowymi tytułami obdarzył również dawną szlachtę. Kolejne monarchie francuskie przywróciły dawne tytuły, uznając także nowe, cesarskie. W V Republice tytuły szlacheckie nie są oficjalnie uznawane, ale prywatne ich stosowanie jest wciąż powszechne. Francuskie nazwiska szlacheckie z reguły mają przedrostek de (d', de la, des), choć bywają wyjątki. Nazwiska szlachty cesarskiej często mają formę dwuczłonową, gdzie drugi człon jest poprzedzany szlachecką partykułą. Hierarchia szlachty francuskiej Szlachta królestwa Francji dzieliła się, jak w innych krajach, na szlachtę wyższą i niższą. Jednak niezależnie od formalnych podziałów większym prestiżem cieszyła się szlachta ze starych rodów, nawet posiadając niższy tytuł. szlachta wyższa: vicomte (wicehrabia), comte (hrabia), marquis (markiz), duc (książę, diuk), prince (książę krwi, książę) szlachta niższa: baron (baron, czasem zaliczany, jak w innych krajach, do szlachty wyższej), banneret, chevalier (kawaler), gentilhomme (szlachcic nieutytułowany), ecuyer (giermek), anobli (świeżo nobilitowany)Szlachta cesarstwa nie była z góry podzielona na dwie grupy, hierarchia zależała także od piastowanego urzędu, zasiadania w senacie czy kaprysu cesarza. Tytuły napoleońskie dziś cieszą się mniejszym społecznym prestiżem niż te starsze. szlachta cesarstwa: chevalier de l’Empire, baron de l’Empire, comte de l’Empire, duc de l’Empire, prince de l’Empire Hiszpania Historia szlachty w poszczególnych królestwach i zjednoczonej Hiszpanii jest podobna do historii szlachty francuskiej. Jednak długotrwałe walki z Maurami, rekonkwista, od VIII do XV w. wpłynęły z jednej strony na znaczny wzrost drobniejszego rycerstwa, tworzącego później niższą szlachtę, z drugiej na większe niż w innych krajach prawa i samodzielność najwyższych feudałów. Również powstanie imperium kolonialnego wpłynęło na dużą samodzielność wyższych arystokratów pełniących funkcje poza metropolią. Wyższa szlachta hiszpańska, grandowie, miała niespotykane gdzie indziej prawa i przywileje, i wielkie znaczenie polityczne. Szlachta niższa, najliczniejsza po polskiej w Europie (obecnie ponad 500 tys. osób), często żyła prawie w ubóstwie. W XVIII w. wskutek licznych nobilitacji udzielanych przez Karola III i Karola IV liczba szlachty, zwłaszcza niższej, jeszcze bardziej wzrosła. Wojny napoleońskie zniszczyły fizycznie i ekonomicznie wiele rodów, szczególnie drobnej szlachty. Józef Bonaparte zniósł przywileje szlachty wyższej, przywrócone po restauracji Burbonów. Dotkliwy cios pozycji grandów przyniosła ustawa kortezów znosząca majoraty w 1855. Doprowadziło to wiele rodów do upadku ekonomicznego, inne zajęły się przemysłem i handlem. Na początku XX w. żyło ok. 200 arystokratycznych rodzin hiszpańskich niemających prawa używania przysługujących im tytułów z powodu nieuiszczenia wysokich opłat skarbowych przy dziedziczeniu. Republikański rząd Hiszpanii zniósł w 1931 wszystkie przywileje szlacheckie, przywrócone następnie przez rząd gen. Franco w 1948. Obecnie w królestwie Hiszpanii tytuły arystokratyczne i szlacheckie mają znaczenie głównie honorowe, związane niekiedy z niewielkimi przywilejami politycznymi i ekonomicznymi. Król Jan Karol I Burbon ma prawo nadawania tytułów szlacheckich, zwykle za zasługi na polu polityki, nauki lub sztuki. Tytułem markiza został uhonorowany Salvador Dalí. Hiszpańskie nazwiska szlacheckie zazwyczaj mają przedrostek de, często charakteryzują się niezwykłą dla obcokrajowców długością, składając się prócz kilku imion, z nazw majątków i nazwisk przodków. Tytuł Don, pierwotnie przysługujący tylko królowi, później wyższej szlachcie, obecnie stosowany jest jako tytuł grzecznościowy, bez względu na stan. Hierarchia szlachty hiszpańskiej szlachta wyższa – grandowie – Principe (książę), Duque (książę), Marqués (markiz), Conde (hrabia), Vizconde (wicehrabia) i Baron (baron) szlachta niższa – hidalgos Hidalgo, Caballero (kawaler) i Escudero Holandia Pod względem pochodzenia i historii szlachta holenderska jest podobna do belgijskiej. Pod panowaniem hiszpańskim i cesarskim duże znaczenie miała szlachta z obcych nadań. W niepodległej Holandii do dużego znaczenia i bogactwa doszło mieszczaństwo, które często posługiwało się herbami. W Niderlandach hiszpańskich i austriackich używano tytułów szlacheckich zaborców. Po wprowadzeniu republiki w 1795 szlachta utraciła przywileje polityczne. Nieskuteczną próbę przywrócenia przywilejów i tytułów szlacheckich podjął król Ludwik Bonaparte w 1807. W królestwie Niderlandów po 1815 szlachta stopniowo traciła większość przywilejów politycznych, a w 1848 parlament zniósł wszystkie przywileje szlacheckie i królewskie prawo nobilitacji. Obecna szlachta holenderska to przede wszystkim posiadacze ziemscy i potomkowie patrycjatu. Szlachectwo jest tylko honorowym zaszczytem, z którym wiążą się niektóre funkcje dworskie. W Holandii nazwiska szlacheckie nie mają specjalnej formy, partykuła van czy de występuje również w nazwiskach rodzin nieszlacheckich. Hierarchia szlachty holenderskiej: Jonkheer (junkier), ridder (kawaler), baron, burggraaf (burgrabia), graaf (hrabia), hertog (książę), prins (książę). Luksemburg Historia i hierarchia szlachty w Luksemburgu była podobna jak w Belgii, z tym że tytuł książęcy przysługuje tylko członkom rodziny panującej. W przeciwieństwie do Holandii wielki książę Luksemburga ma nadal prawo nobilitacji i nadawania tytułów. Najwyższy tytuł, hrabiego (graf, comte), nadawany jest zazwyczaj zagranicznym książętom (np. tytuł hrabiego von Wisborg – członkom szwedzkiej rodziny królewskiej). Niemcy Powstawanie szlachty (der Adel) w Niemczech odbywało się w warunkach rozdrobnienia Cesarstwa na wiele drobnych krajów i kraików. Ich władcy, często wywodzący się z germańskich dynastii plemiennych, noszący różne tytuły – królów, książąt, landgrafów, margrabiów – mieli prawo nadawać tytuły szlacheckie. Niektórzy, najwyższej rangi (7-8) – elektorzy Rzeszy mieli prawo wyboru króla. Tytuły nadawał również cesarz, a także w jego imieniu dość licznie mianowani urzędnicy (Hofpfalzgrafowie). Powstawały więc liczne rzesze nowej szlachty, z różnych nominacji, co powodowało rozwarstwienie stanu. Jednocześnie feudałowie dłużej niż w innych państwach europejskich zachowywali suwerenność, zależni lennie tylko od cesarza. Niektóre z państw Rzeszy po upadku cesarstwa uzyskały pełną niezawisłość. Dlatego też najwyższa warstwa szlachty niemieckiej jest bardziej „elitarna” niż w innych krajach, jako wywodząca się z władców niedawno jeszcze suwerennych. Dlatego wyższą rangę mają hrabiowie z dynastii panujących w niezależnych hrabstwach (z tytułem Durchlaut) niż książęta tytularni. Wyższa szlachta utytułowana, powstała z nadań, miała też różną rangę, wyżej cenione były tytuły z nadania cesarskiego niż z poszczególnych państw Rzeszy. Szlachta niższa, wobec licznych nobilitacji, rozwarstwiała się na szlachtę starą (Uradel) i nową, mianowaną dyplomami (Briefadel). Sytuacja ekonomiczna i przywileje polityczne szlachty były różne w różnych krajach niemieckich. Tam gdzie panowała silna władza monarchy (np. w Prusach), rola polityczna szlachty była bardziej ograniczona. Po upadku monarchii w Niemczech w 1918 tytuły szlacheckie zostały zniesione. Obecnie stanowią one, podobnie jak szlacheckie partykuły von lub zu, formalną część nazwiska. Dlatego „urzędowego” brzmienia nazwiska w jęz. niem., np. „Ottmar Freiherr von Aretin”, nie można zmieniać na „Freiherr Ottmar von Aretin” lub „Baron Ottmarr von Aretin”. Odmiennie jest w codziennych sytuacjach i w tekstach polskich; pisownia „baron Ottmar Freiherr von Aretin” dubluje tytuł i brzmi pretensjonalnie. W Austrii tytuły zniesiono zupełnie i nawet arcyksiążę Otto von Habsburg funkcjonował jako Otto Habsburg-Lothringen (nawet używanie „von” jako tytułu szlacheckiego jest zakazane przez austriacką konstytucję). Hierarchia szlachty niemieckiej: Jak wspomniano, wyższą rangę mają tytuły z nadania cesarskiego i tytuły dawniej suwerennych władców, w praktyce, o jaki tytuł, np. księcia, chodzi w danym przypadku, należy orientować się z kontekstu. Podział na starą i nową szlachtę dotyczył obu warstw, choć głównie szlachty niższej. szlachta wyższa: Grossherzog (Wielki książę), Herzog (książę), Fürst (książę) – jako ranga, inne znaczenia – zob. książę, Markgraf (margrabia), Graf (hrabia), Freiherr, Baron (baron) szlachta niższa: Ritter (rycerz), Edler (szlachcic) szlachta bez tytułu (von, zu) Polska Właściwa szlachta polska i litewska w okresie nowożytnym z założenia była równa według swych praw, przywilejów i obowiązków. Tytuły zagraniczne były zakazane pod karą infamii i traktowane jako zamach na równość szlachecką[10]. Obawiano się, że zróżnicowanie dziedzicznych tytułów honorowych może doprowadzić do prawnej degradacji szlachty uboższej w sferze realnych przywilejów majątkowych, politycznych i sądowych. Rozwarstwienie w praktyce istniało, głównie w sferze majątkowej, gdzie prócz potężnych magnatów rządzących niemal udzielnymi państwami istniały rzesze szlachty zagrodowej, posiadające w teorii te same prawa polityczne. Istniał też praktyczny podział szlachty ze względu na miejsce w strukturze feudalnej – szlachta trzymająca ziemię od możniejszych panów cieszyła się formalną paritas (łac. równość), jednak w praktyce często nie stawała przed sądem równych, ale przed sądem dworskim swego pana. Mamy tu do czynienia ze szlachtą niższą de facto. Mimo rzadszych niż w zachodniej Europie nobilitacji szlachta stanowiła w XVII w. około 10% społeczeństwa, co przy przysługujących jej dużych przywilejach politycznych (z prawem wyboru króla włącznie) czyniło z Rzeczypospolitej szlacheckiej najstarszą demokrację nowożytną. Zasada równości szlachty właściwej (nie obejmująca skartabellów – szlachty niższej, niepełnoprawnej) została ostatecznie zniesiona przez Konstytucję 3 Maja, która wyraźnie rozgraniczyła szlachtę wolną, posiadającą dobra pańskie od nieosiadłej i wasalnej (czynszowej), tworząc dwie kategorie o różnych statusach. Rządy zaborcze przeprowadzały weryfikację szlachectwa, w celu wyłączenia drobnej szlachty i szlachty-gołoty[11]. W 1775 utworzono prawne ramy dla szlachectwa galicyjskiego, na wzór śląskiego, czeskiego czy austriackiego. Szlachtę podzielono na dwie grupy: panów i rycerzy (patrz wyżej: Austria). Analogiczną akcję przeprowadzono w roku 1777 w zaborze pruskim. Za kryterium legitymacji szlachectwa i herbu przyjęto dzierżenie senatorstwa, posłowanie na sejmy, sprawowanie urzędów ziemskich oraz posiadanie włości. W zaborze rosyjskim akcję legitymacyjną, opierającą się na analogicznych kryteriach, prowadziły sądy ziemskie, a od roku 1785 rządy gubernialne, które założyły księgi szlacheckie. Od utworzenia przez Pawła I Heroldii w Petersburgu, kompetencje legitymacyjne należały do niej. Księstwo Warszawskie teoretycznie likwidowało nierówności stanowe, w praktyce zatrzymało herby i szlachectwo, chociaż nie otoczono ich opieką prawną. Uznano za szlachtę wszystkich, którzy takie przywileje mieli przed rozbiorami, jak i tych, którzy szlachectwo uzyskali z rąk zaborców. Konstytucja Królestwa Polskiego podobnie potraktowała te sprawy, w r. 1815 założono wojewódzkie księgi szlachty, a prawo nobilitowania przyznano carowi, jako królowi polskiemu, zaś legitymowania senatowi. Zagadnienia heraldyczne rozwiązywała Deputacja Heraldyczna Senatu. W 1836 powstała Heroldia Królestwa Polskiego. Konstytucja marcowa (1921) w art. 96 stanowiła „Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolno przyjmować bez zezwolenia Prezydenta Rzeczypospolitej tytułów ani orderów cudzoziemskich.” Konstytucja kwietniowa (1935) w art. 7 mówiła o tym mniej przejrzyście „1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. 2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień.” Obecnie Konstytucja RP (1997) głosi w art. 32, ust. 1 : „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.” Rosja Ze względu na historię, wielkość i złożony skład etniczny Imperium Rosyjskiego, szlachta rosyjska (ros. дворянство) stanowiła niespotykany gdzie indziej konglomerat. Obok potomków panujących dynastii państw podbitych lub włączonych do imperium, dynastycznych książąt z rodów Rurykowiczów, Gedyminowiczów, książąt gruzińskich, ormiańskich i innych, do szlachty należeli potomkowie wikingów, rycerstwa niemieckiego, wzbogaceni, nobilitowani mieszczanie i chłopi. Etniczny skład rosyjskiej szlachty też był różnorodny, choć przeważali w niej przedstawiciele jej europejskiej części i narodów Kaukazu. Ponadto wiele krajów wchodzących w skład imperium zachowało własne struktury społeczne, z warstwą własnej szlachty. Dotyczyło to zwłaszcza części azjatyckiej, gdzie rodowa i plemienna arystokracja pełniła nadal przywódczą rolę, często nie mając nadania ogólnoimperialnego szlachectwa. W Wielkim Księstwie Moskiewskim i carstwie rosyjskim warstwę szlachty tworzyli początkowo bojarzy (боя́ре dosł. wojownicy), wywodzący się z wojów drużyny i rady książęcej. Początkowo (XII-XV w.) stanowili potężną siłę, posiadając prawa i przywileje podobne do prerogatyw największych zachodnioeuropejskich feudałów. W miarę wzmacniania władzy monarszej przywileje bojarów były ograniczane. Jako sojusznicy władcy występowała nowo powstała szlachta i szlachta będąca wasalami bojarów. Do XVII w. znacząco zmienił się skład stanu szlacheckiego, większość wielkich rodów bojarskich wymarła albo utraciła majątki. Ich miejsce zajęła nowa szlachta i mniejsi bojarzy. Zacierała się też różnica między bojarami i szlachtą (dworianstwem) i powstawała klasa szlachty ziemiańskiej, posiadającej dożywotnio lub dziedzicznie majątki ziemskie. W czasach absolutnej władzy carów polityczne znaczenie szlachty zostało mocno ograniczone. Jednak ze względu na wielkość państwa i rozbudowany aparat biurokratyczny pozostawało wciąż duże aż do rewolucji. Podstawę ekonomicznej władzy szlachty stanowiło od poł. XVII w. poddaństwo chłopów i wielkie majątki obszarnicze. Do czasów Piotra I był używany tylko jeden tytuł arystokratyczny – książę (kniaź, князь), reszta szlachty zhierarchizowana była bez osobnych tytułów, najwyższą rangę miała szlachta moskiewska, najniższą szlachta miejska. Tytuł książęcy przysługiwał pierwotnie tylko carskiej rodzinie i potomkom kniaziów dynastycznych. Dopiero na pocz. XVIII w. tytuł ten był nadawany jako szczególne wyróżnienie zwykłej szlachcie. Pierwszy tytuł książęcy nadany został W 1722 ukaz Piotra I wprowadził wzorowany na zachodnioeuropejskim system tytułów szlacheckich, w tym nieznane wcześniej w Rosji tytuły hrabiego i barona. Wprowadzony został podział na szlachectwo osobiste i dziedziczne. Zostały ustalone ścisłe reguły nabywania nowego szlachectwa, i np. pierwszy stopień oficerski w wojsku i flocie dawał automatycznie szlachectwo osobiste, a ranga pułkownika lub kapitana marynarki – dziedziczne (tabela rang Piotra I). Także kawalerowie wyższych orderów otrzymywali nobilitację. W tym samym czasie ograniczone zostały obowiązki szlachty, zwłaszcza obowiązkowa służba wojskowa dotyczyła już tylko szlachty posiadającej majątki ziemskie, która jednocześnie otrzymała pełnię władzy nad poddanymi chłopami. Możliwość dowolnego karania, sprzedawania, oddawania w zastępstwie w służbę wojskową przysługiwała posiadaczom ziemskim aż do zniesienia poddaństwa przez Aleksandra II w 1861. Rewolucja zniosła wszystkie przywileje szlacheckie, a terror wprowadzony przez bolszewików pochłonął znaczną część rosyjskiej szlachty. Duża część szlachty wyemigrowała, do Polski, Francji i USA. Pozostali przedstawiciele tego stanu z trudem próbowali przystosować się do porewolucyjnej rzeczywistości, nieliczni współpracując z władzami radzieckimi robili nawet kariery. Przez cały czas władzy komunistycznej propaganda deprecjonowała obraz szlachty, nie tylko zresztą rosyjskiej, co szczególnie widoczne było w oficjalnym przedstawianiu historii, ale i w filmach, i literaturze. Po upadku ZSRR zaczęły odradzać się szlacheckie tradycje, powstają związki szlachty, towarzystwa badające genealogię, instytucje mające zastąpić heroldie. Powstała nawet moda na szlacheckie pochodzenie, co sprzyja działalności komercyjnych heroldii zatwierdzających nowo utworzone herby, a pretendenci do tronu Wszechrusi nadają z całą powagą tytuły arystokratyczne. Jeden z takich tytułów – książęcy – otrzymał ksiądz prałat Henryk Jankowski. Hierarchia rosyjskiej szlachty stara szlachta (Древнее дворянство) – potomkowie kniaziowskich i bojarskich rodów szlachta utytułowana (Титулованное дворянство) – князья (książęta), графы (hrabiowie), бароны (baronowie) – zwykle szlachta 1. grupy należała też do 2. dziedziczna szlachta (Потомственное дворянство) szlachta dożywotnia (Личное дворянство) – szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia szlachta bez ziemi (Беспоместное дворянство) – szlachectwo bez nadania dóbr, tytularne, szlachta urzędnicza, miejskaSystem rang szlachty rosyjskiej dodatkowo komplikowała wielostopniowa hierarchia rang urzędniczych, stopni orderów i nie zawsze pokrywające się z nim lokalne godności poszczególnych krajów imperium. Włochy Włoski szlachcic XV wieku Prócz szlachty powstałej z feudałów i rycerstwa we Włoszech wcześniej niż gdzie indziej rozwinęło się bogate mieszczaństwo, tworząc bardzo liczną i wpływową grupę szlachty miejskiej. Niektóre z rodów patrycjuszowskich, np. Medyceusze we Florencji, władały na wpół niezależnymi księstwami, podległymi lennie papieżowi. Rozdrobnienie Włoch na wiele drobnych państw i lenna podległość wielu z nich Państwu Kościelnemu przyczyniało się do powstawania coraz liczniejszych rzesz utytułowanej szlachty. Prawie każdy papież nadawał swoim krewnym tytuły książęce, mniejsi władcy nadawali również liczne tytuły. Po zjednoczeniu Włoch dynastia sabaudzka zatwierdziła większość dawnych tytułów i nadawała nowe. Ze względu na liczne możliwości uzyskania tytułów warstwa szlachty niższej we Włoszech nie rozwinęła się tak bardzo, jak w innych krajach, i podziały szlachty włoskiej dotyczą głównie statusu majątkowego. Republika Włoska zniosła oficjalnie tytuły szlacheckie, ale tolerowane jest ich używanie, także w dokumentach urzędowych. Obecnie na terenie Włoch prawo nadawania szlachectwa i tytułów arystokratycznych przysługuje papieżowi i rządowi San Marino. Tytuły Stolicy Apostolskiej nie są przyznawane od pontyfikatu Jana XXIII. Włoskie nazwiska szlacheckie mają przedrostki del, da, di, spotykane też w nazwiskach nieszlacheckich. Hierarchia włoskiej szlachty: cavaliere (kawaler), barone (baron), conte (hrabia), marchese (markiz), duca (książę), principe (książę). Zjednoczone Królestwo Hierarchia szlachty brytyjskiej: Szlachta brytyjska dzieli się we wszystkich częściach Zjednoczonego Królestwa na: szlachtę wyższą – parów (peerage):baron, viscount (wicehrabia), earl, marquis (markiz), duke (książę, diuk) niższą (gentry):esquire (szlachcic nieutytułowany), knight (kawaler, rycerz), baronet Szlachta w Wielkiej Brytanii do dziś ma duże znaczenie ekonomiczne, cieszy się wieloma przywilejami honorowymi i prestiżem społecznym, ma wpływ na politykę. Królowa ma prawo nadawania szlachectwa i tytułów. Szlachectwo może być osobiste, dożywotnie lub dziedziczne, a od 1960 dotyczy to również tytułów arystokratycznych. Charakterystyczną cechą brytyjskich tytułów jest ich przyznawanie w przypadku wygaśnięcia obdarzonej nim rodziny dalszym krewnym, potomkom w linii żeńskiej lub ponowne nadawanie innej rodzinie. Sprawia to niekiedy wrażenie nieprzerwanego funkcjonowania tytułu od np. XIV w., podczas gdy faktycznie nadanie w danej rodzinie jest dużo świeższej daty. Przepisy dotyczące używania herbów i tytułów, hierarchii i tytulatury w Zjednoczonym Królestwie są bardzo drobiazgowe. Nad ich przestrzeganiem czuwają królewscy heroldowie, tzw. Kings of Arms. Historia i pochodzenie szlachty są różne w poszczególnych krajach Królestwa: Anglia Stara anglosaska szlachta została po podboju normandzkim w większości pozbawiona ziemi i częściowo wytępiona. Stara szlachta angielska wywodzi się w dużej mierze od normandzkich rycerzy Wilhelma Zdobywcy, tylko w Walii i Kornwalii przetrwały rody szlacheckie o starszej, celtyckiej lub anglosaskiej genealogii. Szlachta angielska od początku cieszyła się wielkimi przywilejami politycznymi, ekonomicznymi i osobistymi. Zasiadając w radzie królewskiej, od XIV w. Izbie Lordów i Izbie Gmin, miała coraz większy wpływ na realną władzę w państwie, ograniczając stopniowo władzę królewską. Ciągłość funkcjonowania Anglii jako suwerennego królestwa, z krótką przerwą w czasach republiki, sprawiła, że szlachta brytyjska zachowała do dziś wiele ze swej historycznej pozycji, w dzisiejszych czasach głównie ekonomicznej i prestiżowej, ale wciąż także politycznej. Herby szlachty angielskiej są herbami osobistymi, dziedziczonymi w niezmienionej formie tylko przez prawowitego, jednego spadkobiercę. Pozostali członkowie rodziny szlacheckiej muszą wprowadzać zmiany w swych herbach przy pomocy tzw. marks of cadency (oznak starszeństwa), co jest realizowane przez listy herbowe – uroczyste dyplomy wydawane przez heroldie. Ten sam system obowiązuje w Irlandii. Szkocja W początkach niepodległej Szkocji struktura i tytulatura feudalna była podobna do angielskiej. Na nizinach szkockich (Lowlands) osiedlało się zresztą wielu rycerzy normandzkich, zwłaszcza młodszych synów rodów z Anglii, duża część otrzymywała od szkockich królów nadania dóbr i tytułów. W górskiej części Szkocji (Highlands) i na wyspach przetrwała bardzo długo, bo aż do czasów współczesnych, struktura klanowa. Większość klanów ma pochodzenie celtyckie, natomiast na wyspach wiele rodów szlacheckich (przywódców klanów) wywodzi się od wikińskich najeźdźców. Członkowie klanów uważali się za szlachtę, nawet nie posiadając tytułów szlacheckich. Wodzowie klanów często otrzymywali od władców Szkocji, a później Wielkiej Brytanii tytuły szlacheckie i arystokratyczne. Jednak nawet dziś duże znaczenie ma przynależność do arystokracji klanowej, a nieutytułowani wodzowie klanów cieszą się prawie takim samym prestiżem społecznym jak utytułowana szlachta. Herby szkockie, podobnie jak angielskie, przysługują tylko jednej osobie, pozostałe są odróżniane przy pomocy systemu bordiur heraldycznych. Irlandia Wieki angielskiej, a później brytyjskiej okupacji zniszczyły prawie doszczętnie starą celtycką szlachtę irlandzką. Dobra przejęte od wywłaszczonych, zbankrutowanych lub wymordowanych irlandzkich posiadaczy okupanci nadawali nowej szlachcie. Większość rodów szlachty irlandzkiej ma normandzkie albo szkockie pochodzenie. Nieliczne rody szlachty autochtonicznej w większości zaliczają się do niższej szlachty, a wiele starych irlandzkich rodów wyemigrowało, otrzymując często dobra i tytuły w Hiszpanii, Portugalii, Francji. Na ironię losu wygląda fakt, że głowa najstarszego w Europie rodu szlacheckiego, O’Neill, nie ma żadnego tytułu arystokratycznego, a tytuł barona O’Neill przysługuje rodzinie angielskiego pochodzenia. W Irlandii republikańskiej tytuły szlacheckie zostały zniesione. Przykłady krajów nieuznających szlachectwa Konstytucja Stanów Zjednoczonych w art. 1 § 9. 8 głosi Stany Zjednoczone nie nadają tytułów szlacheckich. Nikomu, kto sprawuje odpłatnie lub honorowo jakikolwiek urząd z ramienia Stanów Zjednoczonych, nie wolno bez zgody Kongresu przyjmować od króla, księcia lub państwa obcego jakiegokolwiek podarunku, wynagrodzenia, urzędu lub tytułu. § 10. 6 Żaden Stan nie może wydawać ustaw proskrypcyjnych ani ustaw działających wstecz lub naruszających zobowiązania umowne ani też nadawać jakichkolwiek tytułów szlacheckich. Konstytucja Japonii w art. 14 głosi : Wszyscy obywatele są równi wobec prawa, niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w dziedzinie politycznej, ekonomicznej i stosunków społecznych, z powodu rasy, wyznania, płci, pozycji społecznej ani pochodzenia rodzinnego. Szlachectwa i tytułów szlacheckich nie uznaje się. Z przyznaniem tytułów honorowych odznaczeń lub jakichkolwiek wyróżnień nie wiąże się żadnych przywilejów; przyznawane mogą być nie dłużej niż na okres życia osób już je posiadających jak i tych, które mogą je otrzymać w przyszłości. Zobacz też ziemiaństwo tytuły szlacheckie polski strój narodowy samuraj Przypisy ↑ Chr. B. von: Klobuczynski, Der polnische Adel und die Adelskultur bis zu den polnischen Teilungen 1772,, 2000. ↑ Jan Kochanowski, Fraszki, Księgi pierwsze, O ślachcicu polskim :: Wolne Lektury. [dostęp 2019-02-12]. ↑ Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowożytnej historii Europy 1763-1999, Warszawa 2000, s. 50. ↑ szlachta. Szlachta w Polsce, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-10-02]. ↑ Ambroży Bogucki, Jeszcze o pochodzeniu wyrazu „szlachta”, „Biskupi, lennicy, żeglarze Gdańskie studia z dziejów średniowiecza nr 9”, 2003. ↑ a b O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. [dostęp 2019-02-12]. ↑ G Rhode, Kleine Geschichte Polens,, Darmstadt 1865. ↑ Chr. B. von: Klobuczynski, Der polnische Adel und die Adelskultur bis zu den polnischen Teilungen, 1772. ↑ Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 550. ISBN 83-214-0410-3. ↑ Encyklopedia staropolska: Tytuły. ↑ Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii Warszawa 1983, Bibliografia Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, wydane we Lwowie 1857 Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Karol Maleczyński, Lwów 1938 Artur Wójtowicz, Ród Petrykowskich. linia kujawsko-mazowiecka, Bytom 2008. Artur Wójtowicz, Nowa Szlachta, czyli o napoleońskiej tytulaturze słów kilka, Bytom 2008. Jarosław Kuczer, Baronowie, hrabiowie, książęta. Nowe elity Śląska (1629–1740), Zielona Góra 2013. Jarosław Kuczer, Szlachta w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w epoce habsburskiej (1526–1740), Zielona Góra 2007. Jarosław Kuczer, Wojciech Strzyżewski, Spisy dóbr ziemskich księstwa głogowskiego z lat 1671–1727, Warszawa 2007. Linki zewnętrzne Szlachta. – nazwiska szlacheckie Herby szlacheckie. W historiografii często powtarzany jest sąd, że przywileje szlacheckie w dłuższej perspektywie doprowadziły do anarchii i w konsekwencji do rozbiorów. Rzecz jest jednak o wiele bardziej Belotto, zwany Canaletto, Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na warszawskiej Woli FOT. ARCHIWUM12 listopada 1454 * W Nieszawie Kazimierz Jagiellończyk wydaje przywilej szlachcie Korony Królestwa Polskiego * Naród polityczny wymusza na monarsze udział w rządzeniu * Rodzi się demokracja szlacheckaWarto choćby przypomnieć, że dziś Brytyjczycy w szkołach z dumą dowiadują się, iż Habeas Corpus Act z 1679 r. pierwszy tworzył podstawową zasadę nietykalności obywateli. Elity w innych krajach też na ogół są przekonane, że to Anglicy są "ojcami" wartości, jaką jest nietykalność osobista. Niemal nikt w Europie, a tym bardziej na świecie nie wie, że w Polsce szlachta dostała takie prawo od Władysława Jagiełły już w latach 1431-1433 na mocy przywilejów w Jedlni i przywileje szlacheckie miały tak zgubny wpływ na państwo, to Rzeczpospolita nie mogłaby do połowy XVII wieku być krajem potężnym i zasobnym. A jeszcze na samym początku XVIII wieku w oczach współczesnych, w tym cara Piotra Wielkiego, wydawała się była atrakcyjna dla obcych właśnie dzięki przywilejom. To one zachęciły szlachtę krzyżackich Prus, by poprosiła o inkorporację. Dla części Litwinów przywileje były koron- nym argumentem na rzecz unii z Polską. Także dlatego Kawalerowie Inflanccy wybrali królów polskich, a nie władców skandynawskich, nie mówiąc o jest jednak też, że przywileje z czasem ulegały wynaturzeniu. Nie ma prostej odpowiedzi, dlaczego wolność przerodziła się w anarchię, a ustrój, który wcześniej zapewniał dobrobyt i bezpieczeństwo szlacheckim obywatelom, przestał sprawnie działać?Rzeczpospolita, czyli demokracja bogatej szlachtyDemokracja szlachecka formalnie trwała trzy i pół wieku, od połowy XV do niemal końca XVIII stulecia. W praktyce ten okres można wydłużyć do II połowy XIV ewoluowała, lecz niezmienną jej cechą było to, że szlachta utożsamiała się z narodem, z którego wyłączała inne stany. Nadal jednak niewiele wiemy zarówno o jej roli w I Rzeczypospolitej jak i podziałach w łonie tej grupy. Najbardziej znani historycy spierają się o rzeczy fundamentalne, a w poglądach różnią się nieraz szkołach uczymy się, że z demokracji szlacheckiej, przynajmniej do pewnego momentu, powinniśmy być dumni. Przekonuje się nas, że chlubić się mamy tym, iż parlamentaryzm szlachecki nie miał w Europie precedensu oraz że jako jedyni byliśmy społeczeństwem obywatelskim. Również nie było poza nami państwa, w którym króla obierała Polaków wierzy w słuszność powiedzenia, że "szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie", a głos szaraka i magnata miał taką samą wagę. O tym informuje nas większość dzieł historycznych. Na drugim biegunie stoją ze swoimi ustaleniami historycy, ale to grono zdecydowanie szczuplejsze. Zalicza się do niego prof. Emanuel Rostworowski oraz Francuz, prof. Daniel Beauvois. Ten ostatni stosunkowo niedawno temu przedstawił swoje ustalenia, z których wynika, że drobna szlachta była gnębiona i odrzucana, lecz nie przez magnaterię, bo ta, choć bardzo bogata, była liczebnie niezwykle małą, ale przez... ziemiaństwo. To posesjonaci dyskryminowali Beauvois zapewnia, że nie znalazł ani jednego potwierdzenia wysokiej frekwencji w wyborach szlacheckich na szczeblu sejmikowym. Twierdzi, że masy szlacheckie nie głosowały. W życiu politycznym brała udział tylko jedna dwudziesta ogółu szlachty. Gdyby rację miał francuski historyk, oznaczałoby to, że w okresie I Rzeczypospolitej byliśmy społeczeństwem obywatelskim w stopniu zaledwie najpewniej około 0,3-procentowym!Na zjeździe historyków, który kilka lat temu odbywał się w Krakowie, zapytałem prof. Beauvois, jak jego ustalenia mają się do obrazu Bernarda Bellotto zwanego Canaletto ukazującego elekcję króla Polski. Pola Woli pełne są szlachty, którą ustawiano w specjalnych sektorach. - A ilu tam było ludzi? - odpowiedział. I dodał: - Obywatelami byli posiadacze ziemscy, którzy tylko w minimalnym stopniu dopuszczali do władzy swoich braci szlachtę. Zresztą już kilka dziesięcioleci temu pisał o tym prof. również pamiętać, że przez całe XVIII stulecie trend był taki, by eliminować drobną szlachtę z życia publicznego. Przecież do Konstytucji 3 maja dołączono aneks "Prawo o sejmikach", w którym jasno zapisano, że czynszownicy, czyli szlachta bez własnej ziemi, jest wykluczona z życia obywatelskiego!Prof. Beauvois twierdzi, że w I Rzeczypospolitej mieliśmy rządy oligarchii szlacheckiej, to znaczy bogatej szlachty. Ta z hołotą nie dzieliła się równość w obrębie stanu szlacheckiego istniała w XIV w., w okresie, gdy szlachta wyłaniała się z rycerstwa, a proces był otwarty. Wówczas nawet mieszczanie wstępowali do rodów szlacheckich. Dopiero pod koniec tamtego stulecia rozpoczęło się zamykanie stanu rycerskiego. Szlachcicem mógł być ten, kto się nim urodził, czyli miał ojca i matkę ze szlacheckiego domu oraz posiadał ziemię na prawie jest jednak, że nie cała szlachta europejska posiadała tak daleko idące przywileje jak polska. Choć w jej łonie dysproporcje majątkowe były olbrzymie, to obowiązywała całkowita równość wobec prawa (ten przywilej szlachta litewska uzyskała, przynajmniej na papierze, dopiero w czasach panowania Zygmunta Augusta). Członek tego stanu mógł zostać uwięziony jedynie na mocy prawomocnego wyroku sądu, chyba że się go schwytało na gorącym uczynku zabójstwa, podpalenia, kradzieży lub gwałtu. W Anglii dopiero pod koniec XVII w. uch-walono podobny akt. Na marginesie zauważmy, że podobnie kwestię aresztowania posła, senatora, sędziego czy prokuratora ujmuje Konstytucja III Rzeczypos- politej, choć jest łaskawsza dla tzw. wybrańców narodu, bo ich z aresztu w trybie natychmiastowym wydobyć może nakaz marszałka Sejmu czy prezesa sądu. Dorzućmy, że na mocy przywileju z roku 1588 zakazano przeprowadzania rewizji w domach szlacheckich, nawet wtedy, gdy było wiadomo, że ukrywa się w nich banita. Miał więc szlachciura, choćby stał na dole drabiny społecznej, poczucie bezpieczeństwa osobistego przed samowolą monarchy lub jego Rzeczypospolitej nie doszło też do formalnego zróżnicowania szlachty, co miało miejsce w niemal wszystkich państwach europejskich. Za legalne uznawano tylko tytuły kniaziów litewskich i ruskich, którzy złożyli podpisy pod aktem unii lubelskiej. Z tym, że najbogatsze rody nabywały tytuły od cesarzy czy papieży, co nieformalnie było uznawane. Książętami Cesarstwa byli Radziwiłłowie, Ossolińscy i Lubomirscy. W XVIII w. natomiast prawie każdy zamożniejszy szlachcic tytułował sie hrabią. Z drugiej strony już od XVI stulecia nawet bardzo ubogi szlachcic nazywany był nobilis, czyli starszej polskiej historiografii, a tym samym do dziś w szkołach kolejne pokolenia uczyły się, że szlachcicem był co dziesiąty mieszkaniec Reczpospolitej. Pod tym względem byliśmy Francji np. jeden szlachcic przypadał na 100 mieszkańców, w Rosji odsetek szlachty wynosił 2 proc., na Węgrzech - 4 proc. Jedynie Hiszpania z około 6 proc. mogła się z nami nowsze ustalenia historyków dowodzą, że w drugiej połowie XVI w. szlachta stanowiła 5,5 proc. ludności Korony i ok. 4 proc. Litwy. Przed I rozbiorem do stanu szlacheckiego należało, zdaniem prof. Emanuela Rostwo-rowskiego, 6-6,5 proc. całej ludności udział szlachty w populacji był bardzo różny w poszczególnych dzielnicach Rzeczpospolitej. Na Mazowszu do tego stanu należał niemal co czwarty mieszkaniec. Co piąty zamieszkiwał niektórych powiatach na Kaszubach, np. puckim, szlachta zagrodowa była liczniejsza niż ludność chłopska. Znacznie skromniej szlachta była reprezentowana w Wielkopolsce (3-4 proc. całej ludności), w Małopolsce (4-5 proc.), Prusach Królewskich (3 proc.). Podobny odsetek szlachty zamieszkiwał województwa ukrainne, przyłączone do Korony w 1569 r. O tym, że w Rzeczpospolitej szlachty było i tak znacznie więcej niż w niemal całej Europie, decydowała szlachta zagrodowa, uprawiająca osobiście swoją ziemię i zamieszkująca wsie nazywane Rostworowski podzielił szlachtę pod koniec istnienia Rzeczypospolitej na cztery grupy. Do pierwszej zaliczył magnatów i ziemian. Ich liczebność ocenił na 16,7 proc. ogółu szlachty i 1,23 proc. całego społeczeństwa. Do drugiej zaliczył szlachtę zagrodową, samodzielnie uprawiającą ziemię. Jej liczebność oszacował na 40 proc. stanu szlacheckiego i 3 proc. ogółu społeczeństwa. W trzeciej znalazła się szlachta, która żyła z ziemi dzierżawionej od magnatów lub Kościoła. W czwartej - szlachta, która utrzymywała się z zajęć pozarolniczych, np. z wykonywania wolnych zawodów, zwłaszcza prawniczych, czy zajmująca się handlem lub finansami w miastach. Ta grupa stanowiła 23,3 proc. całej szlachty i 1,75 proc. ludności przywilejeSzlachta potrafiła walczyć o swoje. Przekonał się o tym już Ludwik Węgierski, który tron polski dla jednej ze swoich córek okupił ustępstwami. W 1374 r. wydał w Koszycach przywilej, w którym zobowiązał się opłacać z własnej kiesy pobyt swój i dworu w siedzibie szlachcica, a także gwarantował obsadzanie urzędów w Polsce przez Polaków. Szlachta uzyskała ponadto zapewnienie wypłaty żołdu z tytułu wypraw poza granice Królestwa. Monarcha zobowiązywał się również do wykupu szlachcica z niewoli, jeżeli dostał się do niej w czasie wyprawy wojennej poza większe wymagania szlachta postawiła Jagielle, gdy ten starał się o rękę Jadwigi i tron polski. Jagiełło wydał przywilej dla szlachty i duchowieństwa Królestwa Polskiego, w którym zobowiązywał się do obsadzania urzędów w poszczególnych ziemiach za radą tamtejszej szlachty miejscowymi panami oraz oddawania zarządu w grodach Polakom. Potwierdził też niektóre przywileje Ludwika Węgierskiego, np. wykupywania wziętych w niewolę w czasie wypraw zagranicznych. A kiedy w 1422 r. wybuchła kolejna wojna z zakonem krzyżackim, wtedy szlachta zebrana w obozie pod Czerwińskiem wysunęła nowe żądania. I Jagiełło spełnił je. Zapewnił szlachcie nietykalność dóbr bez wyroku sądowego oraz sądzenie jej wyłącznie w oparciu o prawo pisane, a nie zwyczajowe. W roku następnym Jagiełło wydał statut warecki. Na jego podstawie szlachta uzyskiwała prawo usuwania "krnąbrnych a nieużytecznych" sołtysów z majątków ziemskich. To dawało jej możliwość wykupu bogatych majątków Jagiełły na króla Polski nie oznaczał dziedziczności dla dynastii Jagiellonów. Aby zapewnić swoim synom władzę w Polsce, król wydał kolejny przywilej w 1430 r., tzw. jedlneński. Zapewnił zatwierdzenie wszystkich przywilejów przez następcę tronu, którym został królewicz Władysław. W roku 1433 Władysław Jagiełło potwierdził w Krakowie przywilej jedlneński. W przywileju tym, zwanym jedlneńsko-krakowskim, Jagiełło zagwarantował szlachcie i duchowieństwu nietykalność osobistą bez wyroku sądu danej przywilej dla szlachty wielkopolskiej wydał Kazimierz Jagiellończyk w obozie pod Ce-rekwicą (1454 r.), tzw. cerekwicki. Władca zobowiązywał się, że decyzje dotyczące spraw państwa oraz zwoływania pospolitego ruszenia muszą być poprzedzone zgodą listopadzie tego samego roku (1454) Jagiellończyk wydał nowy przywilej w Nieszawie, dla każdej z ziem Korony oddzielnie. Gwarantował w nim niewydawanie nowych praw bez zgody sejmików szlacheckich. Zapewnił też, że nie będą nakładane nowe podatki, a bez zgody sejmików król nie może zwołać pospolitego ruszenia. Szlachta dostała prawo handlowania bez ograniczeń na targach miejskich towarami 1505 r. szlachta zebrana w Radomiu na sejmie przeforsowała uchwałę, znaną pod nazwą Nihil novi. Od tamtej pory uchwały i prawa miały być stanowione za zgodą trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Ta ostatnia, wyłaniana przez szlacheckie sejmiki ziemskie, stawała się pełnoprawnym uczestnikiem procesu legislacyjnego. Powszechna zgoda sejmujących stanów nie oznaczała, jak wcześniej uważano, jednomyślności, ale wypracowanie zgodnego i możliwego do przyjęcia trudna i czasochłonna była to sztuka, dowodzi historia polskiego parlamentu do połowy XVII wieku, kiedy zasada ta została złamana przez osławione liberum veto.

przywileje szlacheckie od 1374 do 1505